Baza

Baza -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, ss. 56-57, autor: Jarosław Semkow)

ekonomiczny ustrój społeczeństwa w danym etapie jego rozwoju. Podstawę istnienia społeczeństwa stanowi produkcja dóbr materialnych. Narzędzia pracy oraz ludzie umiejący posługiwać się tymi narzędziami, produkcyjne doświadczenie ludzi, nawyki pracy oraz wiedza stanowią siły wytwórcze społeczeństwa. Siły wytwórcze są jednak tylko jedną stroną produkcji. Drugą jej stronę tworzą stosunki produkcji. Produkcja jest zawsze produkcją społeczną. W procesie produkcji ludzie są tak czy inaczej powiązani z sobą, a praca każdego wytwórcy staje się cząstką pracy społecznej. Stosunki wzajemne ludzi w procesie produkcji nie ograniczają się do więzi między wytwórcami zatrudnionymi w różnych gałęziach produkcji. Stosunki kształtujące się między ludźmi w procesie produkcji są stosunkami między klasami społecznymi. Materialny proces produkcji może się dokonywać tylko w ramach określonych stosunków produkcji. Całokształt tych stosunków produkcji stanowi ekonomiczną strukturę społeczeństwa, jego realną bazę. Siły wytwórcze i stosunki produkcji tworzą dwie nierozdzielne strony społecznego procesu produkcji, które znajdują wyraz w sposobie produkcji. Oba elementy sposobu produkcji rozwijają się jednak odmiennie. Siły wytwórcze stanowią dynamiczny element sposobu produkcji. Natomiast stosunki produkcji, stosunki własnościowe (usankcjonowane w ustawach prawnych i chronione przez państwowy aparat przymusu) są elementem względnie niezmiennym. Zmiana stosunków własnościowych musi mieć z natury rzeczy charakter skoku, przerwania ciągłości, a to oznacza likwidację starej bazy i zastąpienie jej przez nową. "Na określonym szczeblu swego rozwoju materialne siły wytwórcze społeczeństwa popadają w sprzeczność z istniejącymi stosunkami produkcji albo - co jest tylko prawnym tego wyrazem - ze stosunkami własności, w którym obrębie się dotąd rozwijały. Z form rozwoju sił wytwórczych, stosunki te zamieniają się w ich kajdany. Wówczas następuje epoka rewolucji socjalnej. Ze zmianą podłoża ekonomicznego odbywa się mniej lub bardziej szybko przewrót w całej olbrzymiej nadbudowie" (K. Marks). Każda baza społeczeństwa ma swoją historię. Historia zmian bazy - to historia zmian różnych typów stosunków produkcji. Nowa baza ekonomiczna, zmieniająca starą bazę, reprezentuje wyższy typ stosunków produkcji, stwarza szersze możliwości dla rozwoju sił wytwórczych. Baza wyłania odpowiadającą jej nadbudowę, określa jej zmiany i rozwój.

Polecana literatura

• Marks K., Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, 1955;
• Engels F., Mowa nad grobem Karola Marksa w: Marks K., Engels F., Dzieła Wybrane, t. II, 1949;
• Stalin J., Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR, 1953.