Feudalizm

Feudalizm -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, ss. 160-161, autor: Andrzej Jezierski):

formacja społeczno-ekonomiczna, w której sposób produkcji opiera się na feudalnej własności ziemi należącej do panującego, rycerstwa lub kościoła; bezpośrednim producentem jest chłop "poddany", przywiązany do ziemi i zobowiązany do szeregu świadczeń na rzecz pana; najważniejszym świadczeniem jest renta feudalna (renta gruntowa) występująca w trzech formach: odrobku, produktu i czynszu; w początkowym okresie feudalizmu, gdy dominowała gospodarka naturalna, występowały w zasadzie naturalne formy renty; wraz z rozwojem gospodarki towarowej rozszerzała się renta pieniężna. Typową dla feudalizmu jednostką produkcyjną jest drobne, samowystarczalne gospodarstwo chłopskie. W krajach Europy środkowej i wschodniej pojawiła się w XV-XVI w. szczególna forma gospodarstwa rolnego - folwark pańszczyźniany wykorzystujący rentę odrobkową (pańszczyzna) do masowej produkcji towarowej. W epoce feudalizmu nastąpił poważny rozwój sił wytwórczych, który doprowadził do społecznego podziału pracy i wyodrębnienia się spośród rolników rzemieślników a następnie kupców. Rzemiosło zorganizowane w cechy skupiało się w miastach. Rozwój miast i mieszczaństwa, a szczególnie kupiectwa, doprowadził do formowania się nowej, silnej ekonomicznie klasy społecznej, burżuazji. Podstawowa sprzeczność feudalizmu między właścicielem ziemi a poddanym znalazła swój wyraz w wielkich, antyfeudalnych ruchach chłopskich. Rosnąca u schyłku epoki sprzeczność między burżuazją a klasą feudałów rozstrzygała się w rewolucjach burżuazyjnych, które obaliły feudalizm. W krajach Europy zachodniej początki feudalizmu przypadają na IV-V w. n.e., koniec - na połowę XVII w.; w krajach Europy środkowej i wschodniej odpowiednio na VI-IX w. n.e. i połowę XIX w. Dzieje feudalizmu w Polsce dzielą się na cztery wyraźne okresy: 1. wczesnofeudalny - od VIII do połowy XII w.; 2. gospodarki czynszowej - od połowy XII do połowy XV w.; 3. gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej - od połowy XV do połowy XVIII w.; 4. kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej - od połowy XVIII do połowy XIX w. Kres feudalizmowi położyła reforma uwłaszczeniowa. Rozwój kapitalizmu na ziemiach polskich przebiegał "drogą pruską" (dwie drogi rozwoju kapitalizmu w rolnictwie), co wpłynęło na utrzymywanie się przeżytków feudalnych w rolnictwie polskim przez cały okres kapitalizmu.

Polecana literatura

• Engels F., O upadku feudalizmu i początkach rozwoju burżuazji, 1956;
• Kuliszer J. M., Dzieje gospodarcze Europy zachodniej, 1923;
• Laszczenko P., Historia gospodarcza ZSRR, 1954;
• Łowmiański H., Podstawy gospodarcze formowania się państw słowiańskich, 1953;
• Ostrowitianow K., Zarys ekonomiki formacji przedkapitalistycznych, 1953;
• Tymieniecki K., Początki feudalizmu w Polsce, 1960.