Formacja społeczno-ekonomiczna

Formacja społeczno-ekonomiczna -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, ss. 173-174, autor: Jarosław Semkow):

określony stopień rozwoju społeczeństwa z właściwym mu sposobem produkcji, bazą i nadbudową. Charakter sił wytwórczych jest czynnikiem określającym stosunki produkcji, stosunki te zaś tworzą bazę, na której formuje się określona nadbudowa polityczna, prawna i ideologiczna.

W dotychczasowym rozwoju społeczeństwa ludzkiego występowały następujące formacje społeczno-ekonomiczne: wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm oraz socjalizm. W warunkach istnienia światowego systemu socjalistycznego powstała dla krajów słabo rozwiniętych pod względem gospodarczym i społecznym obiektywna możliwość ominięcia lub przyspieszenia pewnych faz rozwoju społecznego. Nie zmienia to jednak ogólnej prawidłowości rozwoju społeczeństwa ludzkiego. Stwierdzenie, że stosunki produkcji określone przez poziom rozwoju sił wytwórczych odgrywają decydującą rolę w odniesieniu do całokształtu stosunków społecznych, pozwoliło wykryć obiektywne prawidłowości procesów historycznych i sformułować odzwierciedlające ich istotę praw naukowych, a w wyniku tego - stworzenie nauki o społeczeństwie.

Marksizm ujmuje rozwój społeczny jako proces obiektywny, który wykazuje pewną analogię do procesów przyrodniczych "...Przy wszystkich różnicach między przyrodą a społeczeństwem, zjawiskami społecznymi rządzą - podobnie jak zjawiskami przyrodniczymi - określone prawa wewnętrzne i chodzi tylko o to, ażeby prawa te odkryć" (F. Engels). Rozwój społeczeństwa dokonuje się w postaci prawidłowego następowania po sobie formacji społeczno-ekonomicznych, przy czym naród żyjący w warunkach bardziej postępowej formacji społeczno-ekonomicznej wskazuje innym narodom ich własną przyszłość. Nauka o formacjach społeczno-ekonomicznych stworzyła podstawę dla rozwoju wszystkich szczegółowych dziedzin wiedzy społecznej. "Chaos i dowolność, które panowały dotąd w poglądach na historię i politykę, ustąpiły miejsca zdumiewająco jednolitej i harmonijnej teorii naukowej, wskazującej, jak z jednego układu życia społecznego wskutek wzrostu sił wytwórczych rozwija się inny, wyższy..." (W. Lenin).

Polecana literatura

• Marks K., Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, 1953;
• Lenin W., Co to są 'przyjaciele ludu' i jak oni wojują przeciwko socjaldemokratom, w: Dzieła, t. 1, 1950;
• Lenin W., Treść ekonomiczna narodnictwa i jej krytyka w książce p. Struwego, w: Dzieła, t. 1, 1950.