Karol Marks

Karol Marks (5 maja 1818, Trewir - zm. 14 marca 1883, Londyn) -

(wg. Małej encyklopedii prawa, ss. 322-324, autor nieznany):

twórca komunizmu naukowego, naukowej ekonomii politycznej, materializmu dialektycznego i historycznego, twórca naukowej teorii państwa i prawa.

Już w pierwszych swych pismach, opublikowanych w latach czterdziestych XIX stulecia, Marks wskazywał na klasowy charakter ówczesnego państwa i prawa. Naukową definicją prawa dali Marks i Engels w Manifeście Komunistycznym, gdzie stwierdzili, iż prawo zawsze jest wolą klasy panującej, podniesioną do godności ustawy. Państwo zaś - to w specjalny sposób zorganizowana klasa panująca. W Manifeście Komunistycznym zawarte jest również stwierdzenie, iż każdemu typowi stosunków produkcyjnych odpowiada dany typ państwa i prawa, a przyszłe państwo socjalistyczne będzie po prostu klasą robotniczą, zorganizowaną w aparat państwowy. W zalążkowej postaci sformułowana została idea dyktatury proletariatu.

W późniejszych latach Marks udowodnił, iż państwo i prawo zawsze były instrumentami walki klasowej, że powstały na określonym etapie rozwoju, gdy społeczeństwo rozszczepiło się na antagonistyczne klasy wyzyskiwanych i wyzyskiwaczy; tym samym państwo będzie musiało obumrzeć w warunkach zwycięskiego komunizmu, gdy ostatecznie przezwyciężony zostanie na świecie podział klasowy, ucisk i eksploatacja.

W studiach Walki klasowe we Francji oraz Osiemnasty Brumаire'a Ludwika Bonaparte Marks udowodnił, iż przejście od jednego typu państwa do drugiego zawsze odbywało się drogą rewolucyjną, lecz w czasie tych rewolucji aparat państwowy ulegał ustawicznej rozbudowie i doskonaleniu, natomiast w czasie rewolucji socjalistycznej winien on być rozbity i zastąpiony nowym, ludowym aparatem.

Marks nie zajmował się utopijnymi przepowiedniami, lecz każdą swą tezę uzasadniał na podstawie bogatego materiału historycznego. Dlatego też po stwierdzeniu, iż budowa przyszłego społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego dokonywać się będzie przy użyciu takiego instrumentu jakim jest państwo socjalistyczne, Marks początkowo nie wypowiadał się co do konkretnych form i organizacji owego państwa przyszłości. W odróżnieniu od socjalistów i komunistów utopijnych twierdził, iż samo życie wskaże w trakcie budowy społeczeństwa bezklasowego jakie winny być sposoby organizacji oraz metody działania nowego państwa. Konkretne wnioski co do przyszłego państwa socjalistycznego sprecyzował Marks dopiero na podstawie doświadczeń Komuny Paryskiej. W analizie jej doświadczeń Marks w szczególności podkreślał, że przyszłe organy prawodawcze państwa socjalistycznego winny nie tylko uchwalać przepisy prawne, lecz również brać bezpośredni udział w ich realizacji. Następnie Marks stał na stanowisku, iż bezpośredni wytwórcy winni mieć wpływ na zarządzanie środkami produkcji przejętymi na własność narodu przez państwo socjalistyczne. Marks wskazywał również na możliwość biurokratycznych wypaczeń po rewolucji socjalistycznej i uważał, że najradykalniejszym lekiem na te tendencje byłoby wprowadzenie zasady odpowiedzialności i odwoływalności wybieralnych urzędników państwowych oraz taka polityka płac, która by pozbawiała najwyżej stojących urzędników państwowych tych przywilejów, które posiadają w państwie burżuazyjnym.

W Krytyce programu gotajskiego Marks wskazuje, iż w trakcie budowy komunizmu wyodrębnić należy wyższe i niższe stadium, a w każdym z tych stadiów państwo i prawo będzie miało szereg cech swoistych. Teoria państwa i prawa socjalistycznego, w ujęciu Marksa jest zwrócona zarówno przeciwko reformizmowi (który nie doceniał konieczności rewolucji i zburzenia starego aparatu państwowego, jak i anarchizmowi (który nie doceniał roli państwa socjalistycznego oraz stopniowości jego znoszenia).