Komunizm

Komunizm -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, ss. 294-296, autor: Karol Martel):

1. ideologia społeczna; 2. forma ustrojowa; 3. ruch polityczny.

Komunizm jako ideologia społeczna - głosi program likwidacji ucisku i wyzysku klasowego oraz stworzenia społeczeństwa, którego podstawę ekonomiczną stanowi wspólna własność środków produkcji i równy podział dóbr. Komunizm należy do najstarszych idei przewodnich ludzkości.

Komunizm jako forma ustrojowa - druga, wyższa faza komunistycznej formacji społeczno-ekonomicznej, której pierwszą, niższą fazę stanowi socjalizm. Komunizm posiada szereg cech wspólnych z socjalizmem; należą do nich: 1. społeczna własność środków produkcji; 2. likwidacja wszelkich form wyzysku człowieka przez człowieka; 3. świadome i planowe zarządzanie wszystkimi dziedzinami materialnego życia społeczeństwa; 4. wynikająca w tych warunkach możliwość i konieczność podporządkowania produkcji jedynemu celowi, jakim jest maksymalne i stale rosnące zaspokajanie materialnych i kulturalnych potrzeb członków społeczeństwa; 5. planowy, proporcjonalny rozwój gospodarki na bazie stale rosnącej, coraz wyższej techniki; 6. jednakowy dla wszystkich członków społeczeństwa obowiązek pracy według ich możliwości. Komunizm różni się od socjalizmu w sposób istotny jako wyższy, bardziej dojrzały etap tej samej formacji. Na etapie komunizmu znikają ostatecznie istniejące jeszcze w warunkach socjalizmu materialne i duchowe pozostałości społeczeństwa klasowego, następuje po raz pierwszy w dziejach niczym nie skrępowany, wszechstronny rozwój osobowości ludzkiej. Przesłanki ekonomiczne dla takiego procesu są następujące: 1. w warunkach komunizmu, dzięki szybkiemu rozwojowi techniki i wykorzystaniu nowych źródeł energii, a także dzięki przemianom w psychice ludzkiej i ukształtowaniu się nowego stosunku do pracy, wydajność pracy wzrasta do tego stopnia, że zapewnia społeczeństwu obfitość środków służących zaspokojeniu jego rosnących potrzeb i umożliwia przejście od socjalistycznej zasady podziału "według pracy" do komunistycznej zasady podziału "według potrzeb"; 2. w komunizmie zanikają różne formy społecznej własności środków produkcji, a na ich miejsce powstaje jednolita, ogólnonarodowa forma własności, panująca we wszystkich dziedzinach gospodarki. Wraz z tym zanikają też różnice w społeczno-ekonomicznym położeniu różnych grup i w formach ich udziału w podziale produktów. Zanika w szczególności istniejący jeszcze w warunkach socjalizmu podział na klasę robotniczą i chłopstwo. Powstaje jednolite społeczeństwo złożone z pracowników różnych dziedzin gospodarki, kultury itd. Przypuszcza się, że wraz z zanikaniem dwóch form własności nastąpi kres produkcji towarowej i gospodarki pieniężnej, przestanie działać prawo wartości. Zarówno produkcja, jak i podział będą odtąd regulowane bezpośrednio przez potrzeby społeczeństwa; 3. w związku z przekształceniem produkcji rolnej w odmianę nowoczesnej produkcji przemysłowej nastąpi zanik różnicy pomiędzy miastem a wsią. Wieś przekształci się w osiedle typu miejskiego, zaopatrzone we wszystkie urządzenia współczesnej cywilizacji miejskiej, a jednocześnie zlikwidowane zostaną negatywne skutki jednostronnej urbanizacji; 4. rozwijająca się już w warunkach socjalizmu rewolucja kulturalna, powszechność wykształcenia, doprowadzi z czasem, w warunkach powszechnej mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych i rozwoju kultury technicznej ogółu ludności, do zaniku różnicy pomiędzy pracą fizyczną a umysłową.

Przesłanki ekonomiczne są ściśle związane z głębokimi zmianami w świadomości ludzi, w ich wzajemnych stosunkach, obyczajach, psychice itd., a częściowo zmianami tymi uwarunkowane. Przejście od kapitalizmu do komunizmu jest okresem stopniowej likwidacji tego wszystkiego, co w psychice i świadomości ludzi wytworzyła własność prywatna, wyzysk, konkurencja itd. Wchodzi tu w grę likwidacja złudzeń ideologicznych, przesądów, mistyfikacji religijnych, a także takich zjawisk moralnych, jak indywidualizm, sobkostwo, tendencje pasożytnicze. Jest to jednocześnie okres kształtowania się nowej, komunistycznej moralności i komunistycznej świadomości jako podstawy stosunków międzyludzkich. Stosunki te układają się na zasadach rosnącej życzliwości i wzajemnej pomocy oraz poczucia wspólnej odpowiedzialności za interesy całego społeczeństwa i każdego jego członka. Przestrzeganie norm społecznego współżycia między ludźmi staje się z czasem czymś tak normalnym, głęboko wpojonym ludziom, że nie wymaga już żadnych specjalnych organów kontroli i przymusu. Praca, z ciężkiego brzemienia, jakim była w poprzednich epokach, przekształca się w naturalną potrzebę każdego zdrowego organizmu.

Wraz z przemianami społeczno-ekonomicznymi i przemianami w świadomości, w psychice ludzkiej, dojrzewają także polityczne przesłanki komunizmu; są one związane przede wszystkim z przejściem społeczeństwa od "zarządzania ludźmi" do "zarządu nad rzeczami" i z wynikającym stąd obumieraniem państwa. Miejsce państwa jako odrębnego aparatu, sprawującego polityczne kierownictwo społeczeństwem, zajmą z czasem organa kierownictwa gospodarką oraz różnorodne formy społecznego samorządu i społecznej inicjatywy. Koniecznym warunkiem ostatecznego zaniku państwa jest jednak uprzednia likwidacja podziału świata na dwa przeciwstawne, zwalczające się systemy i ostateczne zwycięstwo socjalizmu na całym świecie.

Komunizm jako wyższa faza formacji socjalistycznej, jest dotąd wyłącznie postulatem programowym, nie został jeszcze nigdzie wprowadzony w życie. Związek Radziecki jako pierwszy kraj, w którym obalono kapitalizm, znajduje się w chwili obecnej na drodze wiodącej od socjalizmu do komunizmu.

Komunizm jako ruch polityczny - grupy i partie, opierające się na ideologii komunistycznej. Pierwszą organizacją, która stanęła na gruncie komunizmu naukowego, był Związek Komunistów założony w 1847 w Londynie; jako swój program przyjął napisany specjalnie w tym celu przez Marksa i Engelsa Manifest Komunistyczny. Twórcy komunizmu naukowego świadomie nawiązali w ten sposób do tradycji różnych utopijnych ruchów, dążących do wywalczenia ustroju sprawiedliwości społecznej, a zwłaszcza do żywej tradycji komunizmu utopijnego pierwszej połowy XIX w. i różnych rozpowszechnionych wówczas wśród robotników grup i organizacji komunistycznych. Jednocześnie dążyli oni jednak do oparcia ruchu robotniczego na naukowej podstawie, do stworzenia nowoczesnego proletariackiego komunizmu. W późniejszym okresie, zwłaszcza w czasach II Międzynarodówki, termin ten został zarzucony. Nawiązał do niego dopiero Lenin w 1917, odgradzając się w ten sposób od oportunistycznych tradycji socjaldemokracji i nawiązując do ideologii rewolucyjnego marksizmu. Od czasu powstania założonej przez Lenina III Międzynarodówki (1919) w skład ruchu komunistycznego wchodzą wszystkie rewolucyjne, internacjonalistyczne partie proletariatu, które zerwały z socjaldemokratyzmem i stanęły na gruncie leninizmu. Do podstawowych zasad współczesnego ruchu komunistycznego należą: 1. nieprzejednana walka klasowa z burżuazją prowadząca do obalenia jej panowania i do zwycięstwa rewolucji socjalistycznej: 2. dyktatura proletariatu jako państwo okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu; 3. proletariacki internacjonalizm, stanowiący podstawę stosunków między narodami, wyrażający się m.in. w zdecydowanej obronie jedności obozu socjalistycznego i międzynarodowego ruchu komunistycznego na gruncie zasad marksizmu-leninizmu; 4. walka o pokój, o pokojowe współistnienie dwóch systemów i niedopuszczenie do nowej wojny.

Polecana literatura

• Marks K., Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., 1958;
• Marks K., Engels F., Manifest Komunistyczny, 1956;
• Marks K., Krytyka Programu Gotajskiego, 1949;
• Lenin W., Państwo a rewolucja, 1953;
• Lenin W., Ekonomika i polityka w epoce dyktatury proletariatu, w: Dzieła, t. 30, 1957;
• Chruszczow N., Referat na XXI Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, 1957;
• Narada przedstawicieli partii komunistycznych i robotniczych w Moskwie, 1960.