Siły wytwórcze

Z Marksizmopedia - internetowa encyklopedia marksizmu
Wersja z dnia 11:21, 12 kwi 2020 autorstwa Piotr (dyskusja | edycje) (utworzenie hasła)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Siły wytwórcze -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, s. 618, autor: Adam Runowicz):

techniczna strona produkcji dóbr materialnych, wyrażająca stosunek człowieka do przyrody, której przedmioty przekształca on w procesie produkcji; obejmują środki produkcji (często wymienia się tylko narzędzia pracy) oraz ludzi posługujących się nimi, dzięki posiadanemu doświadczeniu i nawykom produkcyjnym, w procesie produkcji dóbr materialnych. Najbardziej zmiennym czynnikiem sił wytwórczych są środki pracy (=narzędzia pracy); rozwój sił wytwórczych rozpoczyna się zawsze od udoskonalenia tych środków; charakteryzują one zarówno poziom, jak i charakter sił wytwórczych społeczeństwa. Na podstawie znajomości środków pracy, jakimi posługuje się dane społeczeństwo, można wnioskować o jego ogólnym poziomie rozwoju, a ważne, przełomowe udoskonalenia techniczne stanowią kamienie milowe rozwoju społeczeństwa. O poziomie rozwoju danego społeczeństwa świadczy nie tylko to, co ono produkuje, ale przede wszystkim w jaki sposób produkuje dobra materialne, jakimi narzędziami posługuje się przy tym. Dlatego prehistoria społeczeństwa ludzkiego dzieli się na epoki w zależności od rodzaju stosowanych narzędzi, np. epoka kamienia łupanego, gładzonego, brązu itp. Rodzaj narzędzi wpływa nie tylko na poziom sił wytwórczych społeczeństwa, ale także na ich charakter, a przez to również na rodzaj stosunków produkcji stanowiących społeczne podłoże produkcji dóbr materialnych. Tak np. kij grzebalny i motyka w rolnictwie zakładają wspólną gospodarkę ludzi na roli a własność prywatna jest tu prostu niemożliwa. Konny pług żelazny uczynił możliwą indywidualną gospodarkę chłopską, z kolei zaś dla wielkiej gospodarki rolnej w czasach współczesnych materialną przesłankę stanowi np. traktor i kombajn. Chociaż narzędzia pracy stanowią najbardziej zmienny i rewolucyjny czynnik sił wytwórczych, to jednak podstawową siłą wytwórczą zawsze był i pozostaje człowiek i jego umiejętności produkcyjne. Człowiek ciągle gromadzi doświadczenia produkcyjne i doskonali narzędzia wytwórcze oraz metody i organizację produkcji. Żadna najdoskonalsza nawet maszyna, która zresztą również jest dziełem rąk i myśli człowieka, nie potrafi całkowicie wyeliminować ani zastąpić człowieka myślącego. Siły wytwórcze stanowią jedność środków produkcji i ludzi. Ludzie zmieniając i doskonaląc swoje narzędzia i metody pracy i przekształcając przy ich pomocy przyrodę, zmieniają się przy tym sami, doskonalą swe zdolności produkcyjne, a tym samym zmieniają swoje społeczeństwo. Materialną podstawą historii społeczeństwa ludzkiego jest rozwój jego sił wytwórczych.

Polecana literatura

  • Marks K., Kapitał, t. I, 1951;
  • Marks K., List do P. W. Annienkowa z 28 XII 1846 r., w: Marks K. i Engels F., Listy wybrane, 1951;
  • Marks K., Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, Przedmowa, 1953;
  • Stalin J., Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR, 1953;
  • Lange O., Ekonomia polityczna, 1959.