Sposób produkcji

Z Marksizmopedia - internetowa encyklopedia marksizmu
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Sposób produkcji -

(wg. Mała encyklopedia ekonomiczna, ss. 629-630, autor: Adam Runowicz):

jedność obu stron produkcji, tj. sił wytwórczych i stosunków produkcji; inaczej mówiąc - sposób, w jaki w procesie produkcji następuje połączenie rzeczowych i osobowych elementów produkcji.
Wszelka produkcja, niezależnie od jej formy społecznej, polega na przekształceniu przyrody przez ludzi, przy czym ludzie zawsze posługują się jakimiś środkami produkcji. Zespolenie siły roboczej człowieka z rzeczowymi elementami produkcji (środkami produkcji) jest uzależnione od stosunków społecznych, w jakich przebiega produkcja, a forma tego zespolenia jest właśnie wyrazem tych stosunków. W historii rozwoju społeczeństwa ludzkiego było dotychczas pięć sposobów produkcji: wspólnoty pierwotnej, niewolniczy, feudalny, kapitalistyczny i socjalistyczny. Podstawową i określającą w ostatniej instancji rolę w zmianach sposobu produkcji spełniają siły wytwórcze, których charakter określa typ i formę stosunków produkcji. Zmiana sposobu produkcji jest uwarunkowana zmianami w siłach wytwórczych, gdyż dopiero odpowiednio do zmian w poziomie i charakterze sił wytwórczych zmieniają się stosunki produkcji, przy czym zmiana ta następuje albo w ramach tej samej jeszcze formacji, a tym samym w ramach tego samego pod względem jakości sposobu produkcji, albo też zmiany te są tak wielkie i tak istotne, że wymagają ustanowienia nowego typu stosunków produkcji, czyli zastąpienia dotychczasowego sposobu produkcji przez nowy. Wynika stąd, że stosunki produkcji mają charakter obiektywny i uwarunkowane są przez aktualny stan sił wytwórczych. Oznacza to, że społeczeństwo nie może ich dowolnie zmieniać. Żadna formacja nie ginie zanim nie zostaną wyczerpane wszystkie możliwości rozwoju sił wytwórczych tkwiące w starych stosunkach produkcji. Zalążki nowego sposobu produkcji powstają zawsze wewnątrz starego. W ten sposób istnieje ciągłość historyczna. W antagonistycznych formacjach społeczno-ekonomicznych niecałe społeczeństwo jest zainteresowane w zmianie sposobu produkcji. Warstwy czy klasy społeczne, dla których stare stosunki produkcji są korzystne, stawiają temu opór, wykorzystując do tego opanowany przez siebie aparat państwowy. W takim wypadku opór ten musi być pokonany przemocą, drogą rewolucji. Na czele mas rewolucyjnych staje wtedy klasa najbardziej zainteresowana w obaleniu starego ustroju i w powstaniu nowego. Zmiana sposobu produkcji może w pewnych warunkach dokonać się również bez wojny domowej, mianowicie wówczas, gdy klasa reakcyjna jest zbyt słaba do stawiania skutecznego oporu.

Polecana literatura

  • Marks K., List do P. W. Annienkowa z 28 XII 1846 r., w: Marks K. i Engels F., Listy wybrane, 1951;
  • Marks K., Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej. Przedmowa, 1953;
  • Stalin J., Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR, 1953;
  • Lange O., Ekonomia polityczna, 1959.